Er is meer nodig in Den Haag Zuidwest dan woningen alleen

Hoe ontwerp je een hoogwaardige stedelijke verbinding? Over die vraag bogen 3 ontwerpteams zich in het STADatelier Stedelijke verbindingen Den Haag Zuidwest. In het STADgesprek Ontwerpen aan verbinding voor Den Haag Zuidwest presenteerden ze hun ideeën aan een breed publiek en bespraken ze hun toekomstvisies met onder andere Rens Schulze (Geurst & Schulze architecten) en Mirjam Huffstadt (directeur Wijkontwikkelmaatschappij Zuidwest).

De teams presenteerden een ruimtelijke visie voor verdichting aan de Meppelweg of Melis Stokelaan, twee belangrijke stedelijke assen in Den Haag Zuidwest. In het atelier werd de teams gevraagd om hun ruimtelijke oplossingen nadrukkelijk te verbinden met de sociaaleconomische opgave in Zuidwest. Hoe kunnen aanpassingen in de fysieke leefomgeving zo goed mogelijk bijdragen aan het verbeteren van de leefkwaliteit? Hoe verbind je Zuidwest beter met de rest van Den Haag? En hoe zorg je dat ruimtelijke ingrepen waardevol zijn voor zowel de nieuwe als bestaande bewoners van de wijk?

Hun voorstellen laten overeenkomsten zien in denkrichtingen. Alle teams benadrukken bijvoorbeeld dat er naast woningen ook vooral werkruimte en voorzieningen nodig zijn om Zuidwest een impuls te geven. Verder bouwen ze alledrie voort op de sterke ruimtelijke structuur en de groene kwaliteit van de wijk. Toch geeft elk team een unieke kijk op het stadsdeel en vormen de voorstellen een inspirerend spectrum van mogelijke toekomsten voor Den Haag Zuidwest.

Experimentele ontwerpvoorstellen als opmaat voor stedelijke vernieuwing

Het is niet de eerste keer dat ontwerpers in Den Haag Zuidwest is gevraagd om een eigentijdse visie op stedelijke vernieuwing in Zuidwest. In 1986 organiseerde de gemeente Den Haag ter ere van de bouw van de 200.000ste woning in de stad het Woningbouwfestival aan de Dedemsvaartweg. Een festival waarbij voorstellen voor vernieuwende manieren van wonen uiteindelijk leidden tot gerealiseerde vernieuwende woongebouwen van KCAP en OMA en andere bekende architectenbureaus. In 1991 was daar ook de studie Strategische vernieuwing Moerwijk waaraan o.a. Rens Schulze deelnam. Hij gaat vanmiddag in op zijn plannen van toen, die hem in beeld brachten bij woningcorporatie Vestia waarmee Geurst & Schulze later verschillende projecten realiseerde in Zuidwest. De specifieke studie voor Moerwijk werd weliswaar niet uitgevoerd, maar vormde wel een belangrijke stap in de ontwikkeling van het bureau Geurst & Schulze. Waartoe zullen de plannen leiden die nu gepresenteerd worden?

Naast het belang van vergezichten en studies in de ontwikkeling van Zuidwest benadrukt Schulze ook het belang van kenmerkende straten als drager van de wijk. Een typisch Haags fenomeen vind hij, met bijvoorbeeld de Vaillantlaan in de Schilderswijk en de Gouveneurlaan in Laak. Hij vraagt zich hardop af of de Meppelweg en Melis Stokelaan deze dragers kunnen zijn voor Zuidwest. Of ligt die potentie meer in de kortere dwarsverbindingen haaks op de kust, zoals de Dedemsvaartweg, Leyweg of Loevesteinlaan?

Denk goed na waar je verdicht in Zuidwest

Als eerste presenteert groep 1 (Sanne van Loon, Martijn de Visser, Niraj Sewraj) hun voorstel voor de Melis Stokelaan. In een korte rekenoefening laten zij zien dat de verdichting die de gemeente in Zuidwest wil realiseren, mogelijk zou zijn met een ring van hoogbouw rondom het Zuiderpark. Het zogenaamde Park Centraal is geïnspireerd op Central Park in New York. Een prikkelend voorstel, dat aanzet tot nadenken over de vraag of je de verdichting gelijkmatig wil verdelen of juist wil concentreren. Bij concentratie kan er bijvoorbeeld duidelijk verschil worden gemaakt in gebieden van reuring en voor rust.
Het andere voorstel dat de groep voor de Melis Stokelaan doet is Meander. Dit voorstel gaat uit van een variatie in oplossingen per bouwblok langs de Melis Stokelaan. Sommige blokken zijn het waard om te behouden vanwege architectonische kwaliteit, maar andere zijn wellicht meer gebaat bij sloop/nieuwbouw scenario’s waarin grotere woningen en eventueel hoogbouw kunnen worden toegevoegd. Deze nieuwe blokken zullen uitsteken ten opzichte van de bestaande bouw. Hierdoor ontstaat een natuurlijk meander in de lange Melis Stokelaan, een straat die van verkeersader transformeert in een langzame route waar plaats is voor ontmoeting en activiteit.
Bekijk hier het plan

Meppelweg wordt Meppelpark: van verkeersader naar bestemming

Met het project Meppelpark spreekt groep 2 (Jasper Spigt, Greetje van den Nouweland, Geoffrey Eberle, Gerben Helleman) zich duidelijk uit voor een oplossing in de openbare ruimte. Ze identificeren op basis van de huidige bebouwing en het karakter van dwarsstraten zoals de Leyweg, vier nieuwe sferen voor de Meppelweg. Een hoog stedelijk gebied aan het Zuiderpark waar hoogbouw mogelijk zou zijn, een creatief gebied bij de aansluiting van de Leyweg en Zuid57, een mix tussen wonen en werken rond de ingang van industriegebied Kerketuinen en richting de Uithof een zone vooral gericht op wonen.

De verbinder tussen deze zones is het Meppelpark. De groep realiseert het park door het straatprofiel van de Meppelweg te herschikken en de aanwezige groene ruimte beter te benutten. De nu doodse middenberm wordt makkelijker toegankelijk door verlegging van rijbanen en krijgt door een vernieuwde inrichting meer verblijfskwaliteit. Het park transformeert de Meppelweg van verkeersader naar een bestemming.
Bekijk hier het plan

Verdichtingsculturen: strategieën om aan te sluiten bij de stad én de regio

Groep 3 (Michael Daane Bolier, Sandra van Dijk, Barend Jansen) boog zich ook over de Meppelweg en zag een duidelijke omslag in het karakter van de as ter hoogte van de kruising met de Dedemsvaartweg. De Meppelweg nabij het Zuiderpark kent een duidelijke straatwand en is verweven met de rest van Den Haag terwijl richting de Uithof de buurt een enclave vormt in een zee van groen.

Het team ontwikkelde twee verdichtingsstrategieën gebaseerd op de huidige bebouwing en kwaliteiten: De Hofcultuur en de Randcultuur. In de Hofcultuur wordt het stedelijk weefsel rond de Meppelweg georiënteerd op het Zuiderpark wordt “gerepareerd”, het ongedefinieerde kijkgroen wordt ingekaderd en bruikbaar gemaakt voor omwonenden met een grote diversiteit aan ontbrekende woningtypen, bijvoorbeeld studenten-, kangoeroe- of studiowoningen.

De Randcultuur bestaat uit nieuwe combinatie van woon/werkruimte richting de straat en sluit aan op het bestaande bedrijventerrein. Dit deel van de Meppelweg richt zich nadrukkelijk op de rand van de stad en de regio.
Bekijk hier het plan

Doorbreek de huizenzee met nieuw programma en betere voorzieningen

Mirjam Huffstadt (directeur van Wijkontwikkelmaatschappij Den Haag Zuidwest) prijst in haar reflectie op de voorstellen de aandacht voor de cijfermatige aanpak van team 1. Ook prijst ze bij alle teams de aandacht voor de “kop en de kont” van de Meppelweg. Het gat in de flat op de kop van de Meppelweg is een inspirerend en iconisch beeld.

Rens Schulze ziet eveneens veel interessante en bruikbare ideeën in de voorstellen van de teams. De voorstellen zijn zeer uiteenlopend maar vertonen ook een aantal interessante overeenkomsten. Zo proberen alle teams de immense schaal van de assen (3.5 en 4 km) op te breken en tot een menselijke schaal te komen. Daarnaast ziet hij ook dat alle voorstellen de ruimtelijke structuur van Zuidwest respecteren. Dit raamwerk is in zijn ogen ook zeker relevant. Het plaatsen van hoogbouw aan het Zuiderpark vindt hij ook een goede en voor de hand liggende keuze. Hij mist wel de aandacht voor de aansluiting van de Uithof. Het is een plek die veel Hagenaars wel bezoeken en kennen, dus hier hadden de teams in zijn ogen nog iets creatiever mee om kunnen gaan.
Hij signaleert in de voorstellen aandacht voor ander programma dan wonen en functiemenging. Dit is van groot belang voor een levendige wijk vindt Schulze. Mirjam Huffstadt onderschrijft dit volledig. Door verdichting ontstaat er in Zuidwest weer kritische massa voor het in stand houden en toevoegen van nieuwe voorzieningen die de buurt nieuwe aantrekkingskracht geven ook bij doelgroepen met een hoger budget. Ze noemt in dat kader het voorbeeld van het Zuidergymnasium dat onlangs is gevestigd in Rotterdam Zuid, een wijk met vergelijkbare problematiek.

Wat van belang is om niet alleen woningen bij te bouwen en aan te pakken maar ook aandacht te besteden aan ingrepen in de openbare ruimte, verkeer (kruisingen Lozerlaan) en voorzieningen zoals scholen. Daarnaast benadrukt ze dat er in Den Haag Zuidwest opvallend weinig bedrijfsruimte is en dat de bedrijfsruimte die kan worden gerealiseerd in nieuwbouw vaak te duur is om rendabel te zijn. Daarom is het van belang om ook de transformatie van oude bedrijfspanden of gemeentelijk vastgoed tot kleinschalige bedrijfsruimte mee te nemen in de plannen voor het verlevendigen van Zuidwest.

Meer samenwerking en slim bundelen van budget

Natuurlijk vragen de ontwerpers en aanwezigen zich ook hardop af hoe alle positieve en goede ideeën die vandaag worden besproken, daadwerkelijk gerealiseerd kunnen worden en hoe ook de markt hierin een rol kan spelen. Mirjam Huffstadt ziet ontwikkelingen in Moerwijk als voorbeeld waarbij in verregaande samenwerking tussen WOM, marktpartijen en kleinere initiatieven een nieuwe energie ontstaat die meer is dan de som der delen. Waarbij nieuwe woningen en de juiste voorzieningen het imago van een wijk kunnen verbeteren.

Op hat moment dat die imago kanteling plaatsvindt wordt het ook voor ontwikkelaars aantrekkelijk te gaan investeren in een wijk als Zuidwest beamen ook ontwikkelaars Niraj Sewraj (BPD) en Rob van Kalmthout (Heijmans). Er moet volgens hen ook goed worden nagedacht over de vraag waarom mensen van buiten de wijk zouden kiezen voor Zuidwest. De bereikbaarheid met de auto is goed, de wijk is groen en betaalbaar maar er is meer nodig. De bereikbaarheid met het OV laat te wensen over en er zijn te weinig voorzieningen in de wijk. Het is daarbij wel belangrijk vindt Rens Schulze om in Zuidwest niet het ontwikkelmodel van bijvoorbeeld Wateringse Veld te volgen. Er is juist een potentie voor meer stadse kwaliteit in Zuidwest.

Maar waar komen budgetten vandaan om imagokanteling, extra voorzieningen en een upgrade van OV en openbare ruimte vandaan? Mirjam Huffstadt ziet mogelijkheden in het combineren van budgetten die op dit moment vrijkomen voor de energietransitie. Maar ook bijvoorbeeld bij het slim inzetten van budgetten voor vernieuwing van verouderde riolering en kabelnetwerken. Het slim combineren van deze potjes geld en het afstemmen van de planning van verschillende ingrepen maakt veel mogelijk. Daar ligt in haar ogen de sleutel voor het toekomstige succes van Zuidwest.

Inspiratie en input voor gebiedsvisie

Ter afsluiting van de bijeenkomst en het ontwerpatelier worden de voorstellen aangeboden aan Marije Stelloo en Nicola Körnig van de afdeling Stedenbouw en Planologie van de Gemeente Den Haag. Zij houden zich bezig met de nieuwe gebiedsvisie voor Den Haag Zuidwest en zijn zeer geïnspireerd door de rijkdom aan nieuwe ideeën van de ontwerpers. Voor de ontwikkeling van de toekomst van Zuidwest wil de gemeente dan ook meer in te zetten op prijsvragen en open oproepen zegt Marije Stelloo. Nicola Körnig meent dat de gemeente zich in de uitvoer van de gebiedsvisie ook nadrukkelijker moet richten op slimme vormen van samenwerking met ontwerpers, markt en andere partijen en dat bundeling van budgetten essentieel is om ontwikkelingen in Zuidwest te versnellen. Zij nemen de voorstellen mee naar het gemeentehuis waar zij tentoongesteld zullen worden op de afdeling DSO.

Platform STAD ging op 11 oktober in gesprek over de ontwerpvoorstellen voor Den Haag Zuidwest met Rens Schulze (Geurst & Schulze architecten en voorzitter Welstands- en Monumentencommissie), Mirjam Huffstadt (Wijkontwikkelingsmaatschappij Den Haag Zuidwest) en de deelnemers uit het STADatelier Stedelijke Verbindingen Den Haag Zuidewest.

Deelnemers aan het STADatelier: Martijn de Visser (Atelier PRO), Barend Jansen(Provincie Zuid-Holland), Jasper Spigt (Architecten Van Mourik), Sandra van Dijk(BGSV), Greetje van den Nouweland (Group A), Niraj Sewraj (BPD), Gerben Helleman (Stadslente), Sanne van Loon (Van Wilsum Van Loon), Michael Daane Bolier (M & DB), Geoffrey Eberle (BOLD collective).