Werken aan de kwaliteiten van Den Haag Zuidwest

Den Haag Zuidwest is toe aan een nieuw toekomstperspectief. Het is een van de focusgebieden van het college voor verdichting. Dat kan met nieuwe iconen en grote ingrepen maar ook met zorgvuldig voortborduren op de bestaande structuur. Welke ruimtelijke kwaliteiten bieden aanknopingspunten voor vernieuwing?

Den Haag Zuidwest was de grootste wederopbouwwijk van Nederland. Na de Tweede Wereldoorlog was de woningnood volksvijand nummer 1. Duizenden woningen waren in Den Haag verwoest door sloop voor de Atlantik wall en de bombardementen op Bezuidenhout en het centrum. Vooral het tekort aan goedkope woningen was een probleem. Om aan de grote vraag te voldoen werd de regie bij de Gemeentelijke Woningdienst gelegd. Particuliere bouwers zouden niet aan de vraag kunnen voldoen en bovendien was de sociale woningbouw voor hen niet voldoende rendabel. Dus werd er op grote schaal gebouwd voor de lagere inkomensklassen in de wederopbouw wijken Morgenstond, Vrederust en Berestein / Bouwlust in Den Haag Zuidwest. Zo ontstond hier een zeer hoge concentratie corporatiewoningen.

Hoe de toekomst verdween uit Zuidwest

Rond 1960 was Zuidwest een bruisende wijk met veel jonge gezinnen en middenstand. Tot 1980 was winkelcentrum Leyweg zelfs het best draaiende stadswijkwinkelcentrum van Nederland. Echter, de gezinnen die zich een eigen woning konden veroorloven, vertrokken naar groeikern Zoetermeer of de nieuwere wijken Waldeck en Houtwijk.

Vervolgens kwamen in Zuidwest veel mensen wonen uit sociaal-economisch zwakkere groepen, eerst via de stadsvernieuwing en later migranten. En recent is er een toename van verwarde personen. Nu is Zuidwest een wijk met veel sociaaleconomische problemen. Het gemiddeld inkomen is laag en veel mensen zijn aangewezen op een (bijstand)uitkering. Deze cijfers zijn vergelijkbaar met Rotterdam Zuid. Dit leidde ertoe dat winkelcentrum Leyweg, ondanks een grootscheepse vernieuwing rond 2000, nu het hoogste leegstandpercentage van Nederland heeft.

Ruimtelijke structuur: Groene wijk

Welke kwaliteiten bieden aanknopingspunten voor vernieuwing van de wijk? Zuidwest is een van de groenste wijken van Den Haag. Het Zuiderpark en het groene assenkruis langs de Melis Stokelaan en de Dedemsvaartweg zorgen voor een robuuste groenstructuur op het grote schaalniveau van de wijk. Hier is plek voor sportverenigingen en andere recreatieve functies. Maar ook op het kleinere schaalniveau is Den Haag Zuidwest groen. Meerdere prachtige singels met kerken aan het einde van de groene assen, maken deel uit van de ruimtelijke structuur. En tussen de strokenbouw is het overal groen.

Toch wordt het groen niet altijd als kwalitatief hoogstaand ervaren. Veel variatie in beplanting is er niet. Water en groen hebben vooral een esthetische betekenis, zoals langs de Lozerlaan als stadsgrens. Maar verder heeft het groen – op het Zuiderpark na – een beperkte gebruiksfunctie. Bijvoorbeeld omdat het groen niet publiek toegankelijk is, zoals de sportvelden en volkstuinen met zeer beperkte doorgangen. Of omdat een heldere functie ontbreekt, zoals het geval is bij de gemeenschappelijke semi-publieke groenstroken tussen de bouwblokken.

Autonome ligging

Zuidwest wordt voornamelijk gedomineerd door wonen. Er zijn voor een wijk met 75.000 inwoners niet veel voorzieningen. Verdere bedrijvigheid en werkgelegenheid is er dan ook nauwelijks. Bouwlust en Vrederust hebben bovendien een redelijk autonome ligging in de stad. De verbindingen met de rest van Den Haag zijn schaars. De reistijd per tram naar het centrum en de stations is aanzienlijk. Daardoor is werkgelegenheid voor de bewoners niet makkelijk bereikbaar.

In de ruimtelijke structuur zijn de lange lijnen die parallel lopen aan de kust het meest continue. De verbindingen dwars op de kust zijn fragmentarischer. Deze dwarsverbindingen zijn kort, hebben veelal een bajonetvormige verbinding, een wisselend karakter of veranderen van profiel. Alleen de Lozerlaan en de Dedemsvaartweg zijn duidelijke dwarsverbindingen met het noordelijke deel van de stad en de regio. Betere verbindingen met stad en regio zijn daarom essentieel.

Toekomstperspectief: Den Haag Zuidwest verbinden met de regio?

In 1986 is het woningbouwfestival langs de Dedemsvaartweg in gang gezet. Vele ontwerpers van naam, waaronder KCAP, OMA en Geurst & Schulze ontwierpen er vernieuwende woningen en woongebouwen. Dit genereerde veel positieve aandacht, maar had wel een eenzijdige focus op wonen. Ook in de latere herstructurering zijn flinke delen van de wijk vernieuwd.

Anno 2018 staat er weer een grootscheepse vernieuwing op stapel. Binnen de bestaande structuur met het vele groen is er nog behoorlijk veel ruimte voor verdichting. Sommige (woon)gebouwen hebben hoge architectonische waarden, maar dat geldt niet voor de hele wijk. Op deze structuur kan zorgvuldig worden voortgeborduurd.

Of moet de vernieuwing rigoureuzer aangepakt worden? Toevoeging van 10.000 nieuwe woningen – zo veel als de hele wijk Ypenburg – kan de status quo doorbreken. Als dat goed wordt aangepakt, kan de wijk een aantrekkelijke positie in de regionale woningmarkt krijgen. En onderdeel van de regionale dienstenmarkt worden. Op die manier kunnen bewoners aansluiting op de regionale arbeidsmarkt vinden.

De stedelijke assen hebben een verbindende potentie en spelen daarom bij zowel een rigoureuze als een meer geleidelijke ontwikkeling van Den Haag Zuidwest een belangrijke rol. Voor verbinding binnen de wijk en in de verbinding met de werkgelegenheid van de economische as van Den Haag: Scheveningen, binnenstad, Binckhorst en Prins Clausplein. De Meppelweg en Melis Stokelaan stonden centraal in het STADatelier dat Platform STAD organiseerde. De resultaten worden gepresenteerd en besproken tijdens het STADgesprek ‘Ontwerpen aan verbinding voor Den Haag Zuidwest’. Kijk hier voor meer informatie en aanmelden.

Foto boven: Cristian van der Kooy