Van ontwerp naar andere manieren van ervaren, denken en doen

Aan de hand van het boek Grand Hotel Europa van Ilja Leonard Pfeijffer, bespreekt Arna Mačkić, architecte Studio L A, drie thema’s uit het boek die haar in haar werk inspireren: De leefbaarheid van steden onder druk van inwoners, nieuwkomers en bezoekers, de omgang met (beladen) erfgoed en zelfreflectie op de identiteit van Europa. Arna overbrugt in haar werk scheidslijnen op deze thema’s door met behulp van architectuur te leren denken vanuit de positie van de ander en te kijken vanuit verschillende perspectieven.

De leefbaarheid van steden: over massatoerisme en migratie

We starten in het land waar Grand Hotel Europa zich afspeelt: Op de Architectuur biënnale in Venetië, Italië. In 2021 presenteerde Studio L A in samenwerking met Baukje Trenning het project City to Dust. Terrazzo tegels vormen een kaart van Venetië op de vloer. Het publiek mag hierover heen lopen. Als je over het land loopt, beginnen de tegels langzaam te kraken en te breken. Wanneer je alleen loopt, dan ontstaat er wellicht een kleine breuk in een tegel, maar dit heeft in het totaal weinig effect. Wanneer velen samen over de vloer lopen, gaat alles kapot. De vloer refereert aan het massatoerisme waarmee Venetië te maken heeft. Het brengt inkomsten, maar de stad lijdt, brokkelt af onder de vele voeten die de stad bewandelen. De vloer confronteert bezoekers met hun eigen aandeel en verantwoordelijkheid hierin.

Tekst gaat door onder de afbeeldingen

De auteur van Grand Hotel Europa, Ilja Leonard Pfeijffer, was aanwezig bij de opening met een voordracht: Of Venetië de toekomst van heel Europa symboliseert, vraagt hij. Elke stap, elke breuk, is een fysieke confrontatie met de impact die je als mens kan hebben op de omgeving.

De piccolo, die werkt in het door Pfeijffer beschreven hotel, kwam als vluchteling naar Europa. Eenmaal ‘hier’ volgt hem een moeilijke tijd, zoals voor velen geldt in de non-fictieve wereld. Zo ook in de Bijlmerbajes in Amsterdam die tijdelijk tot asielzoekerscentrum (AZC) was omgevormd. Er waren veel plannen voor nieuwbouw, maar voor verbetering van het AZC in de tussentijd bleek de ruimte beperkt. Om het harde en hufterproof interieur leefbaarder te maken, plaatst Studio L A Ikea-meubels in de woonkamer. Deze moesten echter van de beheerder van het AZC aan de vloer worden bevestigd, uit angst dat ze zouden worden weggehaald. Een voorstel om de tralies voor de ramen weg te halen, kreeg geen steun van het COA, met het argument dat de tralies als zonwering functioneren. Studio L A maakte er samen met kunstenaar Robert Glas de film Blinds over, waarna schriftelijke kamervragen over deze kwestie gesteld werden in de Tweede Kamer.

Omgang met (beladen) erfgoed

In 2020 stond er een tijdelijk monument op het Haagse Plein, onder de noemer ‘Srebrenica is Nederlandse geschiedenis.’ Elk jaar wordt op 11 juli de genocide hier herdacht. Het is en blijft een beladen onderwerp, maar door alle betrokkenen (Bosnische vrouwen, Dutch batters e.a.) vanaf de start bij het monument en de herdenking te betrekken, werd het resultaat goed ontvangen. Arna Mačkić had het monument ontworpen vanuit het collectief Bosnian Girl. Zij willen dat in de publieke ruimte en het onderwijs het nadenken over- en bewustzijn van de geschiedenis en deze herdenking specifiek worden verankerd. Met foto’s die een cirkel vormen op het Plein, stond de bezoeker in het monument, in plaats van ervoor. Het monument toont met de foto’s een nieuwe generatie die, allen verbonden met de Nederlandse en Bosnische geschiedenis, samen één vormt. Het tijdelijke monument heeft vervolgens ook in een aantal andere steden gestaan.

Zelfreflectie: Zijn we in staat om onszelf te vernieuwen?

Wat is de toekomst van Europa? Analoog aan de vraag of de gasten van Grand Hotel Europa voldoende op de nieuwe tijd reageren, die zich snel ontwikkelt, werkt Arna met de vraag of het ‘Europa’ voldoende op zichzelf weet te reflecteren. Dat betekent niet alleen de toekomst vorm te geven door een blik op het verleden te richten, zoals toerisme, maar onderzoeken of Europa ook iets nieuws kan betekenen, stil kan staan bij haar identiteit. Van vastklampen aan het verleden naar afvragen waar het continent en de daaraan verbonden identiteit vandaan komen.

Hoe bijvoorbeeld om te gaan met de blik op de eigen geschiedenis en de betekenis die hieraan gegeven kan worden? Studio L A heeft hierover de vaste opstelling van de collectie van het Amsterdam museum in de Hermitage ontworpen. In een zaal waar aan de muren klassieke schuttersstukken hingen (een beeld van de VOC als onderdeel van de Amsterdamse geschiedenis) heeft Studio L A in het midden van de zaal een nieuwe ruimte geplaatst. Daarbinnen en erbovenop zijn andere perspectieven op dezelfde Amsterdamse geschiedenis te zien, met werk van hedendaagse makers. Vanuit vensters in de muren van deze ruimte kan naar de historische stukken erbuiten worden gekeken: Het ervaren van nieuwe perspectieven op de geschiedenis.

In gesprek over Den Haag

Na afloop van de presentatie van Arna komen verschillende onderwerpen in Den Haag boven tafel: De cruiseschepen aan de pier, moeten we dat wel willen? Wordt er te defensief aan de openbare ruimte gewerkt in Den Haag? Hoe gaan we om met de grote doorstroom van bewoners in de stad? En doen we wel voldoende als stad van recht en vrede? Hoe zou Den Haag zich daarin door kunnen ontwikkelen?

Volgens Arna zou Den Haag een plek kunnen worden waar iedereen in Nederland naartoe kan gaan om te leren over mensenrechten. Zo heeft ze een voor de Prix de Rome genomineerd voorstel gedaan om een publiek instituut over Architectural Disaster en Collective Healing in te richten in het gebouw waar het Joegoslavië-tribunaal plaats vond. Ook heeft Studio L A een gespreksarena ontworpen die voor verschillende eigen en externe projecten wordt ingezet. Bijvoorbeeld voor het met elkaar in contact brengen van scholieren en ambtenaren in Amsterdam om over de omgevingsvisie te praten. Daarbij ondersteund door de Stichting Discussiëren kun je leren.

Uit het publiek komt de tip voor het boek ‘De Onzichtbare Steden’ van de auteur Italo Calvino. Gevuld met verhalen over twaalf steden, die uiteindelijk allen over Venetië blijken te gaan. De stad blijkt meerstemmig en niet binair te beschrijven. De openbare ruimte is van iedereen. Dat alles vraagt om te zoeken naar waar de verbinding is. Mensen willen daarbij gehoord en gezien worden als onderdeel van die meerstemmige stad. Hun ideeën daarbij kunnen bijvoorbeeld door architecten worden vertaald in concrete ontwerpen voor gebouwen en de openbare ruimte.

Voor meer informatie over het evenement, zie link.

Deze Stad in Boek is onderdeel van een reeks van vier bijeenkomsten. Lees ook de verslagen van de besprekingen door Zef Hemel, Caroline Nevejan en Bianca Seekles.

Bronvermelding:

City to Dust, architectuurbiënnale Venetië 2021, Studio L A i.s.m. Baukje Trenning
Foto: Marco Cappelletti
Foto zoom in: Flavio Pescatori

Amsterdam Museum
Panorama Amsterdam, Amsterdam Museum 2022, tentoonstellingsontwerp door Studio L A
Foto: Amsterdam Museum

Srebrenica monument
Srebrenica is Nederlandse geschiedenis, tijdelijk monument door collectief Bosnian Girl, 2020
Foto: Studio L A

STAD in boek in NEST
Foto’s: Iris Nibbering