Zet gezondheid voorop bij verdichting

Gezonde steden zijn aantrekkelijke steden. Een groene leefomgeving, goede luchtkwaliteit en schone mobiliteit worden tegenwoordig door internationale bedrijven als vestigingsvoorwaarden genoemd. Iedereen is het daar wel over eens, maar in de praktijk gaan andere belangen vaak voor.
Den Haag groeit, dus ruimte voor groen of bewegen is schaars. Om te voorkomen dat de stad onaantrekkelijk wordt, moeten we juist nu veel meer inzetten op gezondheid van bewoners bij verdichting, menen de deskundigen. Die extra investeringen betalen zich in de toekomst altijd terug. Ook denken zij dat projectontwikkelaars best meer zouden willen doen aan gezondheid, maar dan moeten we ze wel er om vragen.

Gezondheid is geen zachte waarde

De presentatie ‘Beweegvriendelijke stad’ van Wendy van Kessel (Urhahn Stedenbouw en Strategie) richtte zich op de inrichting van een gezonde stad. En gezondheidsadviseur Ellen Peeters (gemeente Utrecht) vertelde in haar presentatie over de aanpak van Utrecht op het gebied van gezondheid. Wat levert een gezonde inrichting van de stad op? Gezondheid lijkt een zachte waarde; de opbrengsten zijn lastig meetbaar? Onzin, vindt Peeters. Er is voldoende onderzoek gedaan waaruit de noodzaak blijkt. Investeren in gezondheid hoef je dus niet te onderbouwen. Bij de dienst stedelijke ontwikkeling of economie worden ook veel besluiten genomen zonder harde cijfers. Probleem is volgens Peeters ook dat opbrengsten op het gebied van gezondheid niet altijd bij investeerders terecht komen.

Vanuit de zaal werd de vraag gesteld of Den Haag niet tegen haar grenzen aanloopt bij verdergaande groei. Ellen Peeters legt uit dat ruimte in Utrecht ook schaars is. Net als in Den Haag zijn ze daar nu toe aan het verdichten van ‘ongezonde locaties’, bijvoorbeeld vlakbij het spoor. Juist dan is het van belang dat je de uitgangspunten voor een gezonde inrichting in het beleid helder formuleert. Froukje van de Klundert (PosadMaxwan) vindt het ook een goede vraag, is de bouwopgave over 10 jaar nog gelijk? Zorg bij hoge dichtheid voor een goede kwaliteit van de openbare ruimte, aldus Helmut Thöle (provincie Zuid-Holland). Een stad als Barcelona is bijvoorbeeld veel dichter bevolkt dan Den Haag en toch is het een aantrekkelijke stad.

Het expertpanel is van mening dat Den Haag, bij verdichtingsplannen en mobiliteitsopgaven structureel meer aandacht kan besteden aan een gezonde leefomgeving. Bij de GGD Haaglanden is slecht 1,5 gezondheidsadviseur actief voor de hele regio Haaglanden.
De experts geven Den Haag een aantal praktische aanbevelingen mee voor een gezonde stad op het gebied van ambitie, inrichting en proces:

1. Formuleer een heldere ambitie over de gezondheid van inwoners en pas die integraal toe.

Zorg dat alle tenders, bouw- en bestemmingsplannen standaard een vaste paragraaf over gezondheid hebben. Dan is de vraag ‘Waarom doen we dit?’ makkelijker te beantwoorden. Laat alle afdelingen meedenken op het thema gezondheid.

2. Verdeel groen en sporten beter over de stad zodat het voor iedereen beschikbaar is.

De levensverwachting in Den Haag Zuidwest, Schilderswijk, Laak en Spoorwijk ligt lager dan de wijken aan zee. In Zuidwest is veel groen maar dit nodigt niet uit tot meer bewegen. Zorg dat groen en strand voor deze wijken beter bereikbaar zijn. Ook is er in achterstandswijken behoefte aan veilige fietsroutes. Van Kessel noemde haar fietsrit over de Hoefkade ronduit ‘fietsonvriendelijk’.

3. Ruimte om meer te bewegen ontstaat vanzelf als je omschakelt naar schone mobiliteit.

Lopen en fietsen legt minder beslag op de openbare ruimte dan auto’s. Benut een deel van die ruimte voor groen en beweging. Functiemenging in buurten en wijken nodigt uit tot fietsen en lopen. Reserveer bij bouwplannen een vast deel of percentage voor groen of bewegen. Stop sportvelden niet weg aan de rand van stad. Als ze midden in de wijk liggen, dan kun je er met de fiets naar toe. Plan sporten bij voorkeur in de openlucht en zorg voor faciliteiten als watertappunt en lockers. Zorg dat elk groot gebouw een sportfaciliteit heeft.

4. Benut kansen die verdichting biedt en zoek creatieve oplossingen.

Hoge dichtheid biedt meer sociale veiligheid. Wees creatief als ruimte voor bewegen er niet is: Van Kessel laat bijvoorbeeld een klimmuur tegen de wand van een flat zien, en een sportveld op het dak van een groot woonwarenhuis. Bewegen is ook ontmoeten, laat ze aan de hand van een Basketbar zien. Veel sporten kunnen bovendien op een kleiner formaat speelveld beoefend worden.

5. Breidt capaciteit gezondheidsadviseurs uit en laat ze standaard meekijken bij plannen.

Nodig bij beleids- en bouwplannen meteen vanaf de start de gezondheidsadviseur uit. In Utrecht zijn er 4 gezondheidsadviseurs die weten wat er in hun deel van de stad speelt. 1,5 fte voor Haaglanden is erg weinig. Breng deze adviseurs onder in het gemeentelijk apparaat in plaats van de GGD, is de tip van Peeters. Dan zijn de lijntjes kort.

6. Gezondheid is niet maakbaar, verleiden werkt beter dan dwingen.

Je kunt bewoners beter prikkelen of uitdagen om te bewegen, want ‘moeten’ werkt niet. Dat geldt met name voor achterstandswijken volgens Annelies Acda (Pharos). Bewoners betrekken bij een specifieke aanpak werkt volgens haar vaak beter. Groen toevoegen is niet de enige oplossing, je moet ook economische achterstanden wegwerken. Van de Klundert ontdekte tijdens haar onderzoek dat gezondheid in Den Haag Zuidwest ook samenhangt met sociaal economische problemen.

Platform STAD wil de uitkomsten van dit STADgesprek meenemen in een STADconsult. In dit STADconsult zullen een aantal gezondheidsadviseurs en deskundigen zich buigen over een specifieke verdichtingsopgave.

Het STADgesprek ‘Leven in een gezonde stad’ dat Platform STAD organiseerde op 23 mei 2019 vond plaats in de Haagse Sportcampus. Expertpanel: Wendy van Kessel (Urhahn Stedenbouw en Strategie), Ellen Peeters (gezondheidsadviseur gemeente Utrecht), Froukje van de Klundert (PosadMaxwan) en Hans Jansen (adviseur milieu en gezondheid afdeling leefomgeving GGD Haaglanden)

foto’s bijeenkomst: Sjoerd van der Hucht