Den Haag in beweging richting 2050: naar een groene metropool aan zee
Wat voor stad willen we zijn in 2050? De gemeente Den Haag en Platform STAD organiseerden op woensdag 26 juni 2024 een STADgesprek over de omgevingsvisie Den Haag 2050. De bijeenkomst vond plaats bij Juliana Plaza in Transvaal. We gingen in gesprek over de ontwikkeling van de Haagse omgevingsvisie met een uiteenlopende groep van ongeveer 60 personen die bestond uit samenwerkingspartners en stadmakers.
Vooraf kwamen experts stedenbouw en planologie, Frank van den Beuken en Richard Koek aan het woord. Zij spraken over de visie voor Den Haag richting 2050: groene metropool aan zee. En legden uit hoe de omgevingsvisie tot stand komt. In de omgevingsvisie Den Haag 2050 worden vijf bewegingen uitgewerkt met ieder een aantal strategische keuzes. Dit werd toegelicht door de gemeente. Naderhand volgenden de tafelgesprekken waarin per beweging inhoudelijk werd ingegaan op de strategische keuzes. De middag werd afgesloten door wethouder Robert van Asten. Hij ging in op het vervolg en deelde zijn droom voor 2050. Het STADgesprek werd begeleid door Bram Heijkers en Donatello Piras.
Een greep uit een aantal conclusies een aanbevelingen die volgden uit de tafelgesprekken
- We wonen te groot in Den Haag, het aantal m2 woonruimte per inwoner is te ruim. Daar waar mogelijk inzetten op het beter benutten van de bestaande woningvoorraad en maak woningplattegronden meer efficiënt. (Beweging: Thuis in een divers Den Haag)
- Meer aandacht voor circulaire economie op alle schaalniveaus. Zorg op laag schaalniveau voor een bestendig netwerk van kringloopwinkels. Maak op een hoger schaalniveau heldere afwegingen. Maak keuzes die bij de Haagse identiteit passen. Kies bijvoorbeeld op lokaal niveau voor minder grootschalige circulaire economie als de ruimte daarvoor ontbreekt. (Beweging: Kennis en kunde in de stad)
- Besteed aandacht aan de bereikbaarheid en vestigingsmogelijkheden van mensen met een cruciaal beroep, met name in de stadsdelen en wijken op het zand en aan zee. (Beweging: Verstedelijking en bereikbaarheid in samenhang)
- Zorg voor meer bewustwording op het gebied van de complexiteit en beperkingen die de ondergrond oplevert voor de Haagse stedelijke ontwikkeling. Dit zodat er meer besef ontstaat hoe bovengrondse (zichtbare) ruimtelijke ontwikkeling samenhangt met ondergrondse (onzichtbare) structuren. (Beweging: De basis op orde)
- Maak onderscheid en keuzes gebaseerd op diverse soorten/typen groen en de natuurwaarde. Ga een slag dieper naar de ecologische waarde van een groene lijn/structuur en baseer hier de keuzes op. (Meer ruimte voor groen en water)
In het verslag worden de toelichting van de gemeente op de omgevingsvisie Den Haag 2050, de opbrengst van de tafelgesprekken en de afsluiting door de wethouder uitgebreider toegelicht.

Interview met Frank van den Beuken en Richard Koek, experts stedenbouw en planologie
Waarom ook alweer een omgevingsvisie?
Frank: Naast dat we het verplicht zijn onder de Omgevingswet is het ook goed om beschrijving te hebben van wat we belangrijk vinden voor onze fysieke leefomgeving. En daarmee een stip op de horizon zetten. Wat voor een stad willen we zijn in 2050. De omgevingsvisie gaat in op ambities, doelen en de samenhang tussen de onderdelen van onze leefomgeving. De onderdelen waar we trots op zijn willen we graag beschermen en verbeteren. Maar we willen ook een antwoord geven op allerlei nieuwe opgaven die op ons afkomen. Zoals op het gebied van klimaat, energie, vergrijzing, zorg en mobiliteit. De omgevingsvisie inspireert mensen tot het aandragen van ideeën en enthousiasmeert om ambities op te pakken.
Jullie zijn al een tijdje bezig, wat wordt de hoofdboodschap van deze omgevingsvisie?
Frank: We willen Den Haag verder ontwikkelen als groene metropool aan zee. We vormen samen met onze buurgemeenten een metropool die ertoe doet in de wereld. Onze ligging aan zee geeft Den Haag een bijzonder karakter. En we zijn een groene metropool, met onze duinen en parken. Daar bouwen we op voort. Maar we zetten met deze omgevingsvisie ook een nieuwe stip op de horizon. We kijken vooruit tot 2050. De groeiopgaven, sociale opgaven en verduurzamingsopgaven die we op ons af zien komen vragen om strategische keuzes. Die keuzes worden straks aan de hand van vijf bewegingen, toegelicht.
Richard legt uit waarom er in de omgevingsvisie gesproken wordt over bewegingen:
Het gaat erom dat veranderingen oftewel transities, geleidelijk verlopen en vaak nu al gaande zijn. En waaraan allerlei partijen mee (kunnen) doen. Een beweging heeft ook “beweeglijkheid” en “meebewegen” in zich, waarbij je weet waar je naar toe gaat maar de weg nog niet overal vast ligt.
Wat betekent die nieuwe stip op de horizon voor gebiedsontwikkelingen en voor de openbare ruimte, wat gaat er veranderen?
Richard: Het gaat er met de Omgevingsvisie om wat we als stad willen zijn, nu en in de richting van 2050. Korte schets van wat dit inhoudt: een stad die meer mensen huisvesting biedt, meer voorzieningen nabij kent, meer passende werkgelegenheid heeft, aangepast is aan de veranderende klimaatomstandigheden en gezonder in de basis (inleiding naar de toelichtingen op de vijf bewegingen)
Wat gaan we vandaag doen?
Richard: Jullie hebben een primeur. De collega’s presenteren de vijf bewegingen uit de visie en lichten de keuzes toe. Daarover gaan we dan met jullie in gesprek en horen graag of er iets ontbreekt en hoe we zorgen dat de omgevingsvisie zo flexibel mogelijk wordt.
Wat doen jullie met de opbrengsten van vandaag?
Frank: Er komt een verslag. En de opbrengsten worden meegenomen in de omgevingsvisie. 7 december is er een stadsbrede bijeenkomst waar we de opbrengst van alle participatie over de omgevingsvisie aan de stad presenteren. U ontvangt uiteraard een uitnodiging.
N.b. Op 4 en 10 september worden Stadsdeelbijeenkomsten gehouden waarin de gemeente Den Haag informeert over de vorderingen van de omgevingsvisie en de inhoud van het hoofdstuk over de stadsdelen. Wilt u hieraan deelnemen? De uitnodiging vindt u hier.
Tafelgesprekken
Het navolgende deel bestaat uit een gedeeltelijke optekening van de tafelgesprekken over de Haagse omgevingsvisie. De gesprekken werden gevoerd aan de hand van een aantal vragen:
Waar in de stad moeten in ieder geval z.s.m. ruimtelijke keuzes worden gemaakt?
- Is er een duidelijke richting of mis je iets?
- Is er voldoende flexibiliteit naar de toekomst toe? Zo nee, waarop zou men een aanvulling of aanscherping willen zien?
- Welke keuzes zijn voor jouw organisatie/achterban/bedrijf het meest relevant?

Beweging: Thuis in een divers Den Haag
Toegelicht door Aletta Brom, senior beleidsadviseur maatschappelijk vastgoed • OCW
Vanuit het beleid dragen we bij aan een samenhangende sociale en fysieke inzet voor toekomstbestendige buurten, een bloeiende stad en een sterke Haagse regio. De mens staat daarbij centraal. Een dak boven je hoofd is een basisrecht en behoefte en het bouwen van woningen is daarom prioriteit. Maar stenen alleen zorgen niet voor een thuisgevoel. We willen helpen om mensen volwaardig deel te laten nemen aan de samenleving. Onnodige beperkingen, vanuit de fysieke leefomgeving, gaan we daarom zoveel mogelijk wegnemen.
Strategische keuzes:
- Gemengde en vitale wijken
- Verzachten van de segregatie
- Voorzieningen die meegroeien
- Toevoegen van bruis en rust
- Openbare ruimte die verbindt
Conclusies en aanbevelingen uit de tafelgesprekken over de beweging: Thuis in een divers Den Haag
We wonen te groot in Den Haag, het aantal m2 woonruimte per inwoner is te ruim. Daar waar mogelijk inzetten op het beter benutten van de bestaande woningvoorraad en maak woningplattegronden meer efficiënt.
Maak een bewuste keuze in de strategische positionering en afwisseling van rust en bruis. Kies zeer bewust waar rust en bruis worden toegevoegd in de stad. Denk erover na op welk schaalniveau beide worden afgewisseld.
Zet in op minder auto’s ten gunste van fietsen, lopen en openbaar vervoer. Het ruimtebeslag van de verschillende vervoerswijzen vormt de basis voor het maken van deze keuze.
Zorg voor draagvlak in de wijk voor voorzieningen. Zorg voor een minimumaantal bewoners in een wijk, zodat er draagvlak is voor voldoende voorzieningen.
Laagdrempelig in de buurt toegankelijk maken van culturele voorzieningen. Doe dit bijvoorbeeld door te zorgen voor cultuurankers op wijk- en/of stadsdeelniveau.
Denk na over de aanpak hoe de segregatie te verzachten. Wat houdt het verzachten van segregatie in? Spreiding van kwetsbare groepen over de stad ook in rijke wijken of meer investeringen in arme wijken? Moet je nog investeren in het verbeteren van het OV richting Scheveningen, dat al best wel goed is of moet je niet meer focussen op een goede OV-ontsluiting Zuidwest, zodat kwetsbare mensen meer kansen krijgen?
Beweging: Kennis en kunde in de stad
Toegelicht door Flavia Curvelo Magdaniel, senior beleidsmedewerker Economie
Economische bloei en passende werkgelegenheid zijn sterk bepalend voor de welvaart en welzijn van onze inwoners. In een bloeiende economie kan iedereen bijdragen met zijn of haar kennis en kunde. Een (inter-)nationaal gerichte economie en bezoekerseconomie brengt welvaart naar de stad en helpt om de kwaliteit van de stad in stand te houden. Een sterke lokale economie maakt ons weerbaar tegen economische schommelingen. Bedrijvigheid en onderwijs geven we daarom letterlijk en figuurlijk ruimte in de stad. Samen met de regio investeren we in een vitale en innovatieve economie met een arbeidsmarkt die meer als een geheel functioneert.
Strategische keuzes:
- We investeren in onderwijs en werkgelegenheid op alle niveau’s
- We ontwikkelen de Haagse Topmilieus: het CID, Regeringscentrum en Internationale Zone
- We behouden de bestaande bedrijventerreinen en benutten deze beter
- We brengen diensten en ambacht terug naar de wijken
- We reserveren ruimte voor duurzame distributie en circulaire economie
Conclusies en aanbevelingen uit de tafelgesprekken over de beweging: Kennis en kunde in de stad
Meer aandacht voor circulaire economie op alle schaalniveaus. Zorg op laag schaalniveau voor een bestendig netwerk van kringloopwinkels. Maak op een hoger schaalniveau heldere afwegingen. En bekijk wat er lokaal of op regionaal niveau uitgewisseld en in samenwerking georganiseerd kan worden. Neem hierbij het type bedrijvigheid en ook de afstemming op het gebied van werkgevers en -nemers in acht. Maak keuzes die bij de Haagse identiteit passen. Kies bijvoorbeeld op lokaal niveau voor minder grootschalige circulaire economie als de ruimte daarvoor ontbreekt.
Ontwikkel een visie over de toekomstige economie en neem dit als startpunt voor de Haagse omgevingsvisie.Deze visie kan als aanjager dienen voor een integrale aanpak: meer diversiteit in lokaal economisch aanbod maar wel vanuit één integrale toekomstvisie.
Koppel economische functies (meer) aan onderwijs.
Maak meer gerichte keuzes voor specifieke bedrijvigheid en specialiseer bedrijventerreinen. Door uitwisseling zorgen voor clustering van specifieke bedrijvigheid. Op bedrijventerreinen zit nu overal wat, deels wat er niet hoort. Met clustering is ook meer intensivering mogelijk.

Beweging: Verstedelijking en bereikbaarheid in samenhang
Toegelicht door Anne Kok, senior beleidsmedewerker Mobiliteit
Door verstedelijking en bereikbaarheid, nog meer dan nu, met elkaar in samenhang te brengen, benutten we onze schaarse ruimte zo optimaal mogelijk. De verstedelijking richten we zoveel mogelijk op knooppunten van openbaar vervoer. Een hoogstedelijk gebied biedt de mogelijkheid voor kwalitatief hoogwaardig OV. In combinatie met de korte afstanden tot voorzieningen zijn lopen, fietsen en openbaar vervoer de meest gebruikte vervoerswijzen. Dit biedt de mogelijkheid om het ruimtebeslag van rijdende en stilstaande auto’s terug te dringen ten behoeve van vergroening, ontmoetingsruimte, bredere trottoirs en fietsvoorzieningen.
Strategische keuzes:
- Inlopen woningtekort / versnelling woningbouw
- We bouwen aan een compacte woonstad voor verschillende stedelijke doelgroepen
- We investeren in knooppunten van HOV en stimuleren knooppuntontwikkeling
- We versnellen de transitie naar een duurzaam mobiliteitssysteem
- Goed verbonden met de regio
Conclusies en aanbevelingen uit de tafelgesprekken over de beweging: Verstedelijking en bereikbaarheid in samenhang
Besteed aandacht aan de bereikbaarheid en vestigingsmogelijkheden van mensen met een cruciaal beroep, met name in de stadsdelen en wijken op het zand en aan zee. Den Haag bezit onvoldoende betaalbare woningen voor middeninkomens, met name in wijken en stadsdelen op het zand en aan zee. Voor onderwijsinstellingen in deze gebieden (denk aan Scheveningen en het Statenkwartier) is het lastig om leraren te werven. Potentiële werknemers kunnen hier geen betaalbare woning vinden en wonen daardoor steeds vaker buiten de stad. En qua mobiliteit zijn deze gebieden vanwege hun ligging steeds lastiger te bereiken van buiten Den Haag.
Denk hierbij ook aan andere cruciale beroepsgroepen: zoals politie en zorg.
Zorg voor een aantal topopleidingen in Den Haag op het gebied van politie, zorg en onderwijs. De vestiging van een topopleiding brengt studenten met zich mee die in de stad komen wonen. Deze groep zal zich na het afronden van hun opleiding gemakkelijker permanent vestigen in Den Haag en beschikbaar zijn voor werkgevers.
Verbeter het ov-netwerk: zorg voor meer verbindingen tussen de verschillende wijken en een hogere dekkingsgraad van ov-haltes. Dit komt ten goede aan de reistijd en bereikbaarheid. Door uitbreiding van het ov-netwerk hoeft men minder vaak over te stappen en minder afstand af te leggen tot een ov-halte. Zet in op hoogwaardig openbaar vervoer (HOV) niet alleen op de knooppunten maar op het hele traject.
Behoud een stratennetwerk voor de vlotte doorgang van hulpdiensten waar met een snelheid van 50km/uur kan worden gereden. Bijvoorbeeld het zodanig inrichten van busbanen zodat hulpdiensten in het geval van nood hier gebruik van kunnen maken. Houd ook rekening met het inrichten van straten: 30km/uur of versmalling van rijbanen is lastig voor hulpdiensten omdat dit ten koste gaat van een goede bereikbaarheid.

Beweging: De basis op orde
Toelichting door Alex Schipperheijn, senior-beleidsmedewerker milieu en gebiedsgericht werken
De vitale systemen zijn het fundament van de stad. We hebben het hier over onze ondergrondse systemen, zoals het elektriciteitsnetwerk, drinkwatervoorzieningen, riolering en warmtevoorziening. Deze systemen zijn de levensaders van onze stad en zijn verbonden met onze metropool. Binnen deze beweging werken we aan een lange termijnstrategie voor de ontwikkeling van de vitale infrastructuur die nodig is om Den Haag en regio veerkrachtig en toekomstbestendig te houden.
Strategische keuzes:
- Meervoudig ruimtegebruik bundeling & priotering
- Schoon en veerkrachtig water- en bodemsysteem
- Benutten lokale en regionale warmtebronnen
- Water: drinkwater en de stad
- Vitale systemen als uitgangspunt nemen
Conclusies en aanbevelingen uit de tafelgesprekken over de beweging: De basis op orde
Zorg voor meer bewustwording op het gebied van de complexiteit en beperkingen die de ondergrond oplevert voor de Haagse stedelijke ontwikkeling. Zorg voor betere communicatie richting de burger over de drukte in de ondergrond en de complexiteit die dit met zich meebrengt. Zorg voor meer informatievoorziening op dit thema. Dit zodat er meer besef ontstaat hoe bovengrondse (zichtbare) ruimtelijke ontwikkeling samenhangt met ondergrondse (onzichtbare) structuren.
Maak de ondergrond voorwaardenscheppend voor de stedelijke ontwikkeling. Laat de ondergrond leidend zijn in het maken van keuzes voor bovengrondse stedelijke ontwikkeling in Den Haag. Geef prioriteit aan de ondergrond.
Bundel ondergrondse graafwerkzaamheden op een slimme manier. Bundel bijvoorbeeld de graafwerkzaamheden voor het aanleggen van het warmtelinQ netwerk met de aanleg van een leidingnetwerk voor ondergrondse toekomstige voorzieningen.

Beweging: Meer ruimte voor groen en water
Toelichting door Maarten van t Eind, strategisch beleidsmedewerker Stadsbeheer
Binnen deze beweging gaat het in brede zin om de leefomgeving van mens, dier en plant. In een compacte stad en Groene Metropool aan Zee is een aantrekkelijke, groene openbare ruimte van levensbelang. Een sterke groenblauwe structuur voor mens, plant en dier is randvoorwaardelijk voor een leefbare en vitaal-economische stad. Nu en in de toekomst. Meer ruimte voor groen en blauw is ook noodzakelijk voor de klimaatadaptatie. Niets doen kost veel geld op de lange termijn vanwege de toenemende schade door weersextremen en oplopende (zorg) kosten om onze inwoners gezond te houden.
Strategische keuzes:
- We versterken en beschermen onze Stedelijke Groene Hoofdstructuur (SGH) en maken het onderdeel van het Nationaal Park Hollandse Duinen (NPHD)
- Vergroening tot in de haarvaten van de stad
- Water (-kwaliteit en -kwantiteit) en bodem (kwaliteit) sturend
- We benutten de robuuste waterkering voor uitbreiding duingebied richting zee
Conclusies en aanbevelingen uit de tafelgesprekken over de beweging: Meer ruimte voor groen en water
Maak onderscheid en keuzes gebaseerd op diverse soorten/typen groen en de natuurwaarde. Ga een slag dieper naar de ecologische waarde van een groene lijn/structuur en baseer hier de keuzes op. Welke waarde heeft het groen? Ecologische waarde, verbinding, recreatie, visueel, klimaat (oa fijnstof).
Zorg ook voor behoud en bescherming van het groen en natuur direct naast de stedelijke groene hoofdstructuur (SGH). Dit is nodig om de kwaliteit van het groen in de stad te verbeteren. Kijk niet alleen naar de SGH maar ook naar wat er vlak naast zit. Maak regels voor de bebouwing naast de stedelijke groene hoofdstructuur om nadelige invloed op het groen te voorkomen, zoals schaduw of windhinder door hoogbouw.
Maak ruimte voor kleine groene plekken en eetbaar groen in de omgevingsvisie. Buurttuinen met eetbaar groen hebben een positief effect op de gezondheid en sociale cohesie. Er ontstaat verbinding tussen buurtbewoners onderling en binding met de plek. Het stimuleert ook duurzaam gedrag, bijvoorbeeld op het gebied van mobiliteit en watergebruik.
Kijk ook naar de bedrijventerreinen. Hier is nog maar weinig serieus groen.
Geef meer aandacht aan de blauwe lijnen in de stad.
Interview met Robert van Asten (wethouder Stedelijke Ontwikkeling, Bibliotheken en Europa)
Omdat de wethouder de bijeenkomst afsluit en de discussies van de middag niet heeft meegemaakt gaan we daar niet op in. De wethouder krijgt een aantal vragen van de gespreksleiders van de dag. Bram Heijkers van Platform STAD en Donatello Piras.
Je hebt de samenvatting van de dag gehoord en je ontvangt uiteraard het verslag. Fijn dat je bij de afronding kan zijn. Wat is het belang van bijeenkomsten als deze?
We kunnen dit niet alleen. En moeten dat ook niet willen. We maken de visie voor Den Haag in 2050 met de stad. Uiteraard bouwen we voort op bestaand beleid. Maar geven ook richting aan de stad die we willen zijn in 2050.
Erg belangrijk dat we ook van bedrijven en organisaties waar we veel mee samenwerken en die te maken krijgen met de omgevingsvisie horen hoe zij de toekomst zien. En hoe de omgevingsvisie hen eventueel kan helpen.
De omgevingsvisie wordt in 2025 vastgesteld. Houden de gesprekken dan op?
Nee zeker niet. We blijven in gesprek. Het is geen statisch document. Daar hebben jullie het vandaag als het goed is over gehad. Flexibiliteit is belangrijk. Er komen nog presentaties in de stad, er komt een tentoonstelling, spreekuren en het project Haagse Mensen krijgt een vervolg (samen met Martijn Beekman maken we nieuwe foto’s in de stad voor op social).
Wat is jouw droom voor 2050?
Ik hoop dat iedereen zich thuis voelt in zijn wijk. Je wilt dat mensen een binding hebben met de wijk. Dan voelen ze zich eigenaar van de buurt, houden ze de buitenruimte netjes en kijken bewoners naar elkaar om. Als er voorzieningen zijn, zoals restaurantjes of bankjes op straat, dan kom je elkaar tegen. En het is belangrijk dat mensen voldoende scholen, huisartsen of sportvoorzieningen in hun eigen wijk kunnen vinden. Als we bouwen, bouwen we echte Haagse buurten!
Foto’s: Martijn Beekman