STAD in beeld: LEVELS

Interview met Gerrit van Es en Jeroen Ruitenbeek over mengen van dure en sociale huurwoningen in het hoogbouw project Levels (HVE Architecten en AAArchitecten). Collectieve ruimten en bruikbare openbare ruimte rondom het woongebouw zijn hierbij minstens zo belangrijk als de woningen zelf.

STAD in Beeld #03: Verdiepend woonkamergesprek over de ruimtelijke randvoorwaarden voor inclusieve hoogbouw. ‘Naast het toevoegen van duurdere woningen is de openbare ruimte essentieel,’ zegt Gerrit van Es (HVE Architecten). ‘De collectieve en groene ruimten moeten beter bruikbaar worden gemaakt voor verschillende groepen bewoners,’ vult Jeroen Ruitenbeek (Palmbout Urban Landscapes) aan. ‘Dat vraagt om glasheldere afspraken met marktpartijen en corporaties.’
Platform STAD maakte een serie dubbelinterviews over actuele ruimtelijke thema’s aan de hand van grote nieuwbouwprojecten. Bekijk de video of lees het verslag daaronder.

 In de kwetsbare wijken van Zuidwest Den Haag worden duurdere woningen aan de sociale huurwoningen toegevoegd. Verdichting levert dan een meer gemengde wijk op met bewoners met zowel lagere als hogere inkomens. Wat vraagt deze menging van grootschalige nieuwbouwprojecten zoals Levels en de openbare ruimte daaromheen?

Van Es: ‘Levels ligt bij station Moerwijk aan de Erasmusweg. Het is een verdichtingslocatie in Den Haag Zuidwest. Het programma is 548 appartementen, zowel sociale huur, als midden en dure huur, een daktuin en bedrijfsactiviteiten. En men probeert onderwijsfuncties toe te voegen. Ook de ecologische zone aan de Assemburgweg en een nieuw stationsplein horen bij het plan. Boven de plint komen de huurwoningen in het middensegment en in de torens de wat duurdere huur, direct daarnaast worden de sociale woningen gesitueerd.’

‘Omdat het een hele hoge dichtheid is, hebben we het zo vormgeven dat het niet een heel hoog bouwblok wordt. We hebben de hoogte juist geconcentreerd ter plaatse van het station, een landmark van 90 meter.’

 Verdichten en mengen van bevolkingsgroepen

 Ruitenbeek: ‘De omslag van verdunnen naar weer verdichten is heel relevant. Ik geloof er in dat toevoegen van woningen dit stadsdeel meer perspectief te biedt. De kwetsbaarheid van Zuidwest zit hem er voor een deel in, dat er veel mensen wonen die niet zoveel te besteden hebben. En die er voor een deel er niet zozeer uit vrije wil wonen, maar omdat ze daar gewoon een woning toegewezen kregen. Dat is een kwetsbare basis voor zo’n enorm uitgestrekt stadsdeel. Dan is het heel verstandig om te verdichten en de verhouding tussen verschillende woningtypes en soorten leefstijlen meer divers te maken.’

Mengen van leefstijlen en doelgroepen

Ruitenbeek: ‘We moeten niet naïef zijn dat alles en iedereen door elkaar husselen een oplossing is. Het is veel belangrijker dat als meer mensen dichter op elkaar wonen, er een goede balans is van je kunnen terugtrekken en je dingen van de stad kunnen toe-eigenen. En dingen collectief kunt organiseren. Wat ik ingewikkeld vind als het over een concreet project als Levels gaat, dat je dan erg vanzelfsprekend de sociale huurwoningen in een apart deel van het complex zet. Logisch want het is een andere eigenaar.’

‘Tegelijkertijd vind ik het ingewikkeld dat je mensen sorteert op inkomen en niet op hoe ze willen leven. Veel projectontwikkelaars werken met modellen waarmee ze heel precies leefstijlen en doelgroepen bepalen. En daarbij bepalen welke typologie passend is en welke locatie kansrijk. In de categorie sociaal lijkt het wel of er daarbinnen niet ook tig doelgroepen zijn die specifieke woonvormen vragen. Terwijl, als je daar ook naar de leefstijlen kijkt, kun je die menging veel beter organiseren.‘

Collectieve ruimten waar bewoners zelf iets van kunnen maken

 Ruitenbeek: ‘Grootschalige wooncomplexen zijn heel kwetsbaar in het beheer. Zeker als mensen daar niet altijd vrijwillig wonen, is het des te belangrijker dat die gebouwen ontzettend goed zijn. Levels is beloftevol omdat het niet alleen om een gebouw gaat. De daktuin zou grotendeels beheerd kunnen worden, maar er zouden ook stukken kunnen zijn waar je het gebruik gewoon vrij laat ontstaan?’

Van Es: ‘Wij vonden het mooi als iedereen gebruik kon maken van de binnentuin. In het ontwerp hadden wij ook een kas, een moestuin en speelplekken gemaakt om de collectiviteit te organiseren. Maar dan zie je dat daar moeilijk de handen voor op elkaar te krijgen zijn.’

‘In zo’n proces is er dan een marktpartij die zegt, ”dit is sociale woningbouw, is dat te mengen?” En een corporatie die er geen geld in wil steken. Dus het probleem zit vaak bij de partijen in het voortraject, om de ambitie dan ook in de praktijk waar te maken. De gemeente zou hier ook een belangrijke rol in kunnen spelen. Kunnen we meer gebruik maken van zo’n prachtige gelegenheid van zo’n mooi groen dek en dat het ook gebruikt gaat worden door alle bewoners. En dat kun je als ontwerper heel moeilijk afdwingen. Dat is het dilemma waar wij als architecten en stedenbouwers tegenaan lopen. Hoe kunnen we dat doorbreken? En zorgen dat het ook meegenomen wordt in het businessmodel. Dat de corporatie niet zegt “ik maak alleen woningen, tot aan mijn voordeur,” en dat was het dan. Dat er vanuit opdrachtgevers, corporaties en gemeenten meer integraal beleid zou zijn. Hoe willen we dat die mening van verschillende groepen dan ook tot stand wordt gebracht. Het is toch stug, de werkelijkheid.’

Ruitenbeek: ‘Ik hoop dat de corporaties de komende jaren weer meer armslag krijgen. Dat in de samenwerking tussen corporaties en ontwikkelende partijen formules worden gevonden, waarin op complexniveau op het scherpst van de snede wordt gekeken. Wat moeten we individueel regelen en wat collectief? Hoe kunnen we zorgen dat de dichtheid die ontstaat voor iedereen ook wat extra’s biedt in de vorm van collectief te gebruiken ruimtes?

Groene openbare ruimte bruikbaar maken bij verdichting

Ruitenbeek: ‘Zuidwest wordt geroemd om zijn groene aanzien. Maar heel veel groene ruimte is in bezit van corporaties, dat is geen openbaar toegankelijke ruimte. Bij verdichting zijn dat terreinen die beschikbaar zijn. De grote opgave is dat je dat groene karakter opnieuw vormgeeft en bruikbaarder maakt. Dat vraagt om slimme beheersvormen.’

Van Es: ‘De openbare ruimte is een essentieel onderdeel van de draagkracht van de verdichting. De Assemburgweg hebben wij in het project Levels afgesloten en daar een verbreding van de eco-zone gemaakt. Dat verbetert het lopen en fietsen naar het station . We willen een stationsplein maken waarin het groen, het eco gebied en de verstening van het plein in elkaar over gaan.’

Royale entreehallen zodat dat mensen zich thuis voelen

Ruitenbeek: ‘Je moet niet beknibbelen op de kwaliteit van je entreehallen. De route naar de woning moet goed zijn. Eigenlijk zie je altijd dat het sociale woningbouw is aan de schraalheid waarmee de entreehallen worden vormgegeven. Als het eruitziet alsof je in een mooie residentie aankomt, maakt dat je er met meer trots woont en dat je vanzelf zuiniger bent op je omgeving.’

Van Es: ‘Voor de architectuur en de materialen maken we in Levels totaal geen onderscheid tussen dure of sociale huur. De ruimte is vriendelijk en toegankelijk gemaakt voor iedereen.’

Aanbevelingen voor toewijzing en diverse woonmilieus

Van Es: ‘Het gevaar met herstructurering is dat je verdringing krijgt. Probeer om de mensen vast te houden in de wijk. Met een toewijzingsbeleid tussen de corporaties en de marktpartijen zodat je mensen die in een sociale huurwoning zitten, voorrang probeert te geven voor een midden huurwoning. Zodat ze ook werkelijk een woon carrière kunnen maken.’

Ruitenbeek: ‘Verdichting biedt kansen om verschillende woonmilieus te maken. Die meer onderscheidend van elkaar zijn, dan het vrij generieke tapijt van portieketageflats. En dat biedt misschien weer de ruimte voor meer maatwerk voor de leefstijl die je eigenlijk het beste past, ongeacht je inkomen.’