Een ongedeelde stad vraagt lef en politieke keuzes

De segregatie in Den Haag neemt toe. Ruimtelijke ingrepen kunnen de tweedeling tegengaan, maar dat is een uitdaging die lef en politieke keuzes vraagt.

Tijdens het STAD gesprek ‘Verdichting in een gedeelde stad’ werd gesproken over de vraag of verdichting in Den Haag kan worden ingezet om de toenemende tweedeling tegen te gaan. René Baron (stadsdeeldirecteur Escamp) schetste de urgentie van een toenemende opeenstapeling van sociale problemen in Zuidwest* Den Haag. Deze zullen vooral vanuit het onderwijs en met een maatschappelijke insteek bestreden moeten worden. Maar ruimtelijke ingrepen kunnen wel een – bescheiden – bijdrage leveren. Gemakkelijk is dat zeker niet, want de huidige bewoners zitten misschien niet allemaal te wachten op nieuwe woningen in hoge dichtheid en bouwen van sociale woningen in de betere wijken, is een heikele politieke kwestie.

*Met Zuidwest Den Haag worden hier de wederopbouwwijken Moerwijk, Morgenstond, Vrederust en Bouwlust in het stadsdeel Escamp bedoeld

lef en politieke keuzes

Uit de grote belangstelling voor het STAD gesprek, waar veel bewoners en mensen die in Zuidwest werken aanwezig waren, blijkt wel dat velen zich zorgen maken over dit thema. Zolang het niet om een groot gebied gaat, is een bepaalde mate van homogeniteit niet verkeerd, zegt Wouter van Gent (UvA). Zuidwest Den Haag is echter een gebied met bijna 70.000 inwoners. Daar leidt opeenstapeling van problematiek tot gebrek aan positieve en gevarieerde “rolmodellen” die men ontmoet in de openbare ruimte. Dit beperkt bij verder gaande segregatie de kansen van met name jongeren in de wijk.

In gesprek met de zaal tijdens STAD gesprek over segregatie in Den Haag

Benoemen van de tweedeling in Den Haag voelt ongemakkelijk omdat het stigmatiserend werkt en er geen makkelijke of eenduidige oplossing is. Het simpelweg slopen van sociale huurwoningen en deze vervangen door koopwoningen, leidt immers vooral tot verplaatsing van (mensen met) problemen. Hoe zorg je ervoor dat je niet alleen werkt vanuit de normen van “de professional” ? Uit het STAD gesprek kwamen vier dilemma’s naar voren:

Dilemma 1: De urgentie erkennen en tegelijk perspectief bieden

De huidige plannen voor Zuidwest Den Haag zijn te veel ad hoc, meent Nicola Körnig (stedenbouwkundige gemeente Den Haag). Er ontbreekt een visie op het gebied richting 2040. De gebiedsverkenning die door Urbanisten 57 is gedaan voor de Agenda Ruimte voor de Stad biedt veel aanknopingspunten, maar heeft geen status als gebiedsvisie. Een visie kan de wijken op een positieve manier perspectief bieden. Dan zullen ook marktpartijen meer geïnteresseerd zijn te investeren. Zorg bijvoorbeeld dat de beste middelbare school van Den Haag in Zuidwest staat, oppert Jeroen Frissen (directeur strategie Vestia).

Verbeter verbindingen

Parkpop en de nieuwe sportcampus trekken veel mensen van buiten Zuidwest naar het stadsdeel. Het Zuiderpark is echter slecht verbonden met de omliggende wijken. Hierdoor zullen bezoekers nauwelijks ervaren dat ze in Zuidwest Den Haag zijn. Hetzelfde geldt voor dat andere prachtige groengebied, de Uithof. Koppel deze groene plekken met een hardlooprondje van 10 km, stelt Hans van Daal (Daal Warries architecten) voor. Bovendien zijn de wijken in Zuidwest slecht verbonden met Vinex wijk Wateringse Veld en de tram naar het centrum doet er veel te lang over. Jeroen Ruitenbeek (PalmBout) pleit voor een beter raamwerk van openbare ruimten (groen en infrastructuur) en ruimtelijke verbindingen, die doorwerken op sociaal gebied en in de buurteconomie.

Wijkagent praat mee over ruimtelijke ontwikkeling Zuidwest Den Haag

Dilemma 2: Verdichten versus verdunnen

Draagvlak voor nieuwe voorzieningen zoals scholen en winkels maar ook voor sneller openbaar vervoer, kan gegenereerd worden door verdichting. Bij de herstructurering in het verleden, vond echter verdunning plaats. Er werd maar 80% van de gesloopte woningen teruggebouwd. Bouw 125% of zelfs 150% terug van wat er gesloopt is: hoge dichtheid met een groen karakter is een woonmilieu dat bij de wijk past. Daarbij zijn niet alleen de woningaantallen belangrijk, ook de investeringen in voorzieningen, groen, bereikbaarheid en werkgelegenheid tellen. De huidige gebouw gebonden parkeernormen staan de financiële haalbaarheid van bouwplannen met een hoge dichtheid echter in de weg.

Tegelijkertijd is juist het groene karakter een van de kwaliteiten van Zuidwest. De wijken zijn in vergelijking met andere delen van de stad groener, meer klimaatbestendig en de lucht is er schoner. Verdichting zou wel eens ten koste van deze kwaliteiten kunnen gaan, vrezen bewoners. Als de leefbaarheid achteruit gaat en de parkeerdruk toeneemt, is de kans groot dat huidige bewoners die het zich kunnen veroorloven, wegtrekken. Het vasthouden van mensen die stijgen op de sociale ladder is echter belangrijk ter voorkoming van segregatie.

Dilemma 3: Voor de huidige bewoner of de nieuwe

Als doelgroep voor wat duurdere woningen wordt veelal gekeken naar middengroepen van buiten de wijk. Zij zullen echter niet snel voor Zuidwest kiezen, als er voor hen voldoende aanbod is op andere – meer aantrekkelijke – plekken. Voor marktpartijen is investeren in die andere plekken zoals de Binckhorst nu interessanter.

Ook hier speelt de kwestie van verdichten of verdunnen. Een groene en ruim opgezette wijk kan makkelijker gezinnen trekken, dan een groenstedelijk woonmilieu. Verdichting is mogelijk door te kijken naar senioren, oppert een deelnemer, er is een groot tekort aan appartementen in het middensegment. In een gebiedsvisie kan variatie in woonvormen en dichtheden worden vastgelegd voor verschillende locaties.

Afstemmen van het imago en nieuwe voorzieningen op een nieuwe groep bewoners, kan leiden tot vervreemding van de huidige bewoners. Zij hebben wellicht hele andere wensen voor hun woonomgeving. Participatie van huidige bewoners in de ontwikkelingen en visievorming is dan ook een must, maar wel moeizaam omdat velen andere zorgen hebben. Houd de menselijke maat in de gaten, zegt René Baron.

Jeroen Frissen en Nicola Körnig in gesprek over Zuidwest Den Haag

Dilemma 4: Sociale woningen bouwen in de betere wijken

De visie op Zuidwest of Escamp zou gekoppeld moeten worden aan een visie op de hele stad. Segregatie is een proces dat in heel Den Haag speelt en je niet aan één kant oplost. Bij menging gaat het er vooral om dat verschillende groepen in de samenleving elkaar tegenkomen in hun dagelijkse routine, vertelt Van Gent. Door alleen duurdere woningen toe te voegen ‘op het veen’ worden de andere wijken niet meer gemengd. Voor een inclusieve stad moeten ook meer sociale huurwoningen worden gebouwd ‘op het zand’ menen enkele deelnemers. Dit zogenoemde markt contrair bouwen kost de gemeente – in het huidige financieringsstelsel –  echter wel veel extra geld en zal voor tegenstand zorgen van bewoners in andere delen van de stad. Dit onderwerp vergt moeilijke politieke keuzes.

Platform STAD ging op 1 februari 2018 in Theater Dakota in gesprek over de manier waarop je met ruimtelijke ingrepen de tweedeling in Den Haag kunt tegengaan. Met onder meer René Baron (Stadsdeeldirecteur Escamp), Jeroen Ruitenbeek (Palmbout Urban Landscapes), Hans van Daal (Daal Warries Architecten), Nicola Körnig (stedenbouwkundige Gemeente Den Haag), Jeroen Frissen (directeur strategie Vestia) en Wouter van Gent (UvA).

Fotografie: Renske Derkx