Strategieën die ontmoeten in de openbare ruimte stimuleren
‘De kwaliteit van de openbare ruimte is de basis voor een leefbare stad’, zegt Hans Leeflang (Adviseur Ruimtelijke Activering, ministerie van IenM). Als reactie op trends zoals bevolkingsgroei, vergrijzing, toenemende etnische diversiteit en segregatie in inkomen en opleidingsniveau, moet Den Haag ontmoeten in de openbare ruimte meer stimuleren. Verbinden van verschillende buurten met prettige plekken biedt kansen voor ontmoeting, zo bleek tijdens het STAD gesprek ‘Publieke ruimte als ontmoetingsmotor’ dat Platform STAD op 22 juni 2017 organiseerde.
Een plek wordt niet vanzelf een succes
Hoe zorgen we dat mensen elkaar kunnen ontmoeten in de openbare ruimte en het contact met elkaar niet verliezen? De stedenbouwkundige inpassing en de inrichting van de openbare ruimte hebben grote invloed op het gebruik. Met een juiste inrichting kun je ontmoeting sturen. Rosemarie Maas en Kyra Kuitert (Bureau KM adviseurs gebruik openbare ruimte) geven richtlijnen voor ontwerp en inrichting in het handboek Prettige Plekken. De belangrijkste voorwaarden voor een prettige plek zijn de Vier V’s:
- Veiligheid: Vooral andere ‘sociale ogen en oren’
- Variatie: Visuele afwisseling, vooral op ooghoogte
- Verblijf: Aangenaam zitten, met een prettig uitzicht
- Verplaatsing: Ergens logisch en comfortabel kunnen komen
Op een mooie plek voel je je prettig
Voor ontmoeting zijn vooral variatie en verblijf belangrijk. Hoe aangenamer het verblijf, hoe langer men blijft en hoe groter dus de kans op ontmoeting is. De openbare ruimte speelt een rol bij verschillende vormen van ontmoeten. In de binnenstad gaat het vooral om ‘zien en gezien worden’ en afspreken met vrienden. In woonwijken en straten is het ‘kleine ontmoeten’ belangrijk. Een prettige ontmoetingsplek is bijvoorbeeld Emma’s Hof. Hier is een grote diversiteit aan zitgelegenheid aanwezig, een grote bank maar ook verplaatsbare stoelen, zodat men de keuze heeft om samen of juist alleen te zitten.
In de woonomgeving zijn looproutes voor senioren noodzakelijk. Een gede route is vlak en stroef, met bankjes onderweg. Voorzieningen, sport- en speelplekken, pleinen en parken moeten verspreid op loopafstand (max. 500 m) liggen. Zo is de kans groot dat senioren vaker dezelfde mensen tegenkomen, waardoor zij zich thuis voelen in de omgeving.
Ontmoeten in het Binckspoorpark, resultaat ontwerpmanifestatie Platform STAD door Corine Keus, Kris Oosting en Mayke Baltussen
Kleine ingrepen met groot effect:
- Meer informele zitgelegenheid in de binnenstad
- Bankjes op looproutes voor senioren
- Sport en spel als basis voor ontmoeting
- De gebruiker centraal stellen in het ontwerp
- Op ooghoogte blijven tekenen
- Leren spreken met elkaar in de publieke ruimte zoals bijvoorbeeld in de debatmobiel
Verbinden van identiteiten en lange lijnen
Zowel Daan Zandbelt (Rijksadviseur voor de Fysieke Leefomgeving) als Tjerk Wobbes (Plein 06) pleiten voor betere verbindingen tussen de buurten van Den Haag. In de eerste plaats kunnen verschillende identiteiten binnen buurten versterkt worden. De sterke eigen identiteit zorgt voor verbondenheid en betrokkenheid. Vervolgens moeten er ontmoetingsplekken gemaakt worden op plekken waar de verschillende identiteiten (en bevolkingsgroepen) elkaar raken. De lange lijnen in de stad (Laan van Meerdervoort, Melis Stokelaan, Bezuidenhoutseweg etc) hebben daarom meer dwarsverbanden nodig. In Kopenhagen zijn er bijvoorbeeld langs doorgaande fietspaden veel verschillende – ook kleine – uitnodigende ontmoetingsplekken waar men even kan zitten. Als de routes dan ook nog voor fietsers, wandelaars, hardlopers, schaatsers en ruiters (etc.) worden verbonden met de groene gebieden in en rondom de stad, krijgt Den Haag de verbindende openbare ruimte waar ontmoeting wordt gestimuleerd.
De omtrek van iedere wijk wordt in #1 aangegeven met verschillend gekleurde trottoirtegels. Aangrenzende wijken worden in #2 verbinden door gekleurde banen. Project van Cees van Rutten voor tentoonstelling ONTMOETEN in Pulchri.
Openbare ruimte in de stad:
- Is ongefilterde ontmoetingsplek voor iedereen
- Verbindt thuis met stad en land
- Stimuleert gezonde beweging
- Is vormgegeven met gedifferentieerde gevels en plinten
- Wordt met zorg en aandacht onderhouden
Vier wielen in de stad zijn er meestal twee te veel
De makkelijkste manier om ontmoeten in de openbare ruimte te stimuleren is door straten autovrij te maken. Er ontstaat meteen ruimte voor voetgangers, bankjes en spel. Volgens Daan Zandbelt mag de verblijfskwaliteit op sommige plekken best ten koste gaan van de bereikbaarheid per auto of parkeren. Binnen de bestaande structuur van de stad, zijn er veel mogelijkheden voor verbetering via een andere inrichting van de ruimte. Zo is de Grote Marktstraat bijvoorbeeld omgevormd van verstopte verkeersader naar voetgangersgebied.
Nieuwe stedelijke opgaven:
- Auto’s uit het zicht
- Compacte gedefinieerde openbare ruimte
- Hoge bebouwingsdichtheid
- Mengen van verschillende functies voor verschillende doelgroepen
- Fijnmazige netwerk van straten en bebouwing
- Weerbestendige en groene omgeving
- Ruimte voor zelforganisatie
- Gedifferentieerde overgangen tussen publiek en privé
Tijdelijke installatie voor in de openbare ruimte gericht op onthaasting, ontmoeting – met jezelf en anderen – en op geluk, tentoonstelling ONTMOETEN in Pulchri, door Tjerk Wobbes en Maartje Blans
Veiligheidseisen beperken het gebruik
Voor mensen is het belangrijk dat zij zelf kunnen bepalen hoe ze de openbare ruimte kunnen gebruiken. In Den Haag kan dat lang niet overal door veiligheidseisen rond de vele internationale instellingen. Misschien is dat geen punt voor specifieke afgesloten gebieden, zoals het ICC. Ook in de binnenstad moet echter rekening gehouden worden met allerlei veiligheidsmaatregelen. Hoewel de pollers, camera’s en bloembakken keurig in het ontwerp voor de inrichting worden ingepast, beperken de veiligheidseisen toch de (spontane) gebruiksmogelijkheden.
Voorafgaand aan het STAD gesprek organiseerde Platform STAD een ontwerpmanifestatie. Drie multidisciplinaire ontwerpteams zoomden in op locaties waar ontmoeten alles behalve vanzelfsprekend is. Een aantal van bovenstaande ideeën werd toegepast op de locaties Trekvlietplein (Binckhorst), KJ-plein (Den Haag CS) en de Jan Luykenstraat in Moerwijk. Bekijk hier de resultaten van de Ontwerpmanifestatie Publieke ruimte als ontmoetingsmotor.
Uitkomsten ontwerpmanifestatie
Foto helemaal boven: Debatmobiel – een ‘voertuig’ voor de ‘groene stad van samen’ – op het Lange Voorhout in Den Haag in het kader van de tentoonstelling ONTMOETEN. Initiatiefnemers Debatmobiel: Liane Lankreijer, Eline Keus, Janine Terlouw, Vincent Kuijer, Diede Labots. Foto: Tjerk Wobbes